Dossier Bpost
Links: logo van bpost, rechts: gebouw waarin diensten van Justitie samenwerken met bpost
De overheidsdienst Justitie volgde de regels niet bij contracten die ze afsloot met postbedrijf bpost voor de digitalisering van Justitie. Dat schrijven leidinggevenden van de overheidsdienst in een interne nota. Daarin worden ook vragen gesteld bij de goedkeuring van een contract door voormalig minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD). Huidig Justitie-minister Paul Van Tigchelt (Open VLD) zegt dat de werkwijze "juridisch sluitend" was. N-VA-parlementslid Michael Freilich heeft een strafklacht ingediend en vraagt een onderzoek.
"Ik moet zeggen dat ik toch wel dingen zie en lees die me op zijn minst verbazen, om niet te zeggen omver blazen." Een leidinggevende van de overheidsdienst Justitie uit zijn verbazing, in een interne mail eind oktober 2023. Er zijn binnen de overheidsdienst vragen gerezen over hun samenwerking met postbedrijf bpost.
"We hebben een probleem met JustSign", staat in mails van de overheidsdienst. JustSign is een systeem dat de overheidsdienst Justitie laat ontwikkelen door bpost om documenten digitaal te ondertekenen. De bedoeling is dat justitie minder op papier gaat werken. Maar ging dat contract wel op een correcte manier naar bpost? "Dit dossier verontrust me ten zeerste", reageert ook de voorzitter van de overheidsdienst in oktober 2023.
Waarover gaat dit?
- Sinds eind 2020 kreeg bpost ongeveer 3,9 miljoen euro van de overheidsdienst Justitie om een systeem te ontwikkelen voor digitale handtekeningen.
- Bij dat contract werden de regels niet gevolgd, zeggen topfiguren binnen de overheidsdienst Justitie.
- Ze wijzen op een handtekening van voormalig minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) in het kader van het contract.
- Het kabinet van Justitie en de overheidsdienst Justitie maken zich vandaag sterk dat er geen juridisch probleem is.
- Volgens een interne doorlichting van bpost is het maar een van de vele contracten met Justitie waarbij de regels niet werden gevolgd.
- N-VA-parlementslid Michael Freilich heeft een strafklacht ingediend voor mogelijke "oplichting".
Vragen bij handtekening Van Quickenborne
De overheidsdienst Justitie en het kabinet gingen na hoe bpost het contract voor JustSign heeft gekregen. Op 6 december 2023 stellen enkele leidinggevenden binnen de overheidsdienst hun conclusies voor, in een interne nota aan hun voorzitter. Hun oordeel is niet min: "Aan tal van wettelijke voorwaarden is niet voldaan, waaronder deze voorzien in de regelgeving inzake overheidsopdrachten."
Aan tal van wettelijke voorwaarden is niet voldaan
De nota van de topfiguren binnen de overheidsdienst Justitie wijst op de handtekening van voormalig minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) bij een document van bpost. Eind november 2020 stuurde bpost een voorstel door om JustSign te ontwikkelen. Dat document is "uitdrukkelijk niet bedoeld als offerte", staat daarin.Toch wordt het ondertekend door Van Quickenborne "voor gezien en goedgekeurd voor een som van 3.090.394 euro".
Wij stellen ons vragen bij de ondertekening door de minister
Daar stelden verschillende toplui binnen de overheidsdienst Justitie zich in december vragen bij. "Wij stellen ons vragen bij de ondertekening door de minister van een document dat niet werd betiteld als offerte, met de goedkeuring voor de betaling van een dergelijk groot bedrag - in zover wij weten - zonder een voorafgaandelijke controle door de desbetreffende instanties", zeggen de leidinggevenden van de overheidsdienst Justitie.
"Geen juridisch probleem"
Andere bedrijven kregen dus geen kans om JustSign te ontwikkelen, wat wel het geval is bij een openbare aanbesteding. Er was ook geen sprake van een "offerte", geeft het kabinet toe. Volgens het kabinet komt dat door tijdsdruk, omdat er nog voor het einde van 2020 bepaalde budgetten moesten worden toegewezen.
Het kabinet en de overheidsdienst maken zich vandaag sterk dat er geen juridisch probleem is. Er was een gesprek met een van de leidinggevenden die de nota van december 2023 ondertekende, waar bepaalde zaken werden uitgeklaard.
Wel geeft het kabinet toe dat het contract met bpost beter was geformaliseerd, en dat het niet optimaal is verlopen. Ze wijzen erop dat bpost na het ondertekende document nog bijkomende, mondelinge garanties heeft gegeven.
BEKIJK - Volgens huidig minister van Justitie Paul Van Tigchelt (Open VLD) was de werkwijze van zijn voorganger "juridisch sluitend":
Videospeler inladen...
Begin december 2020 werd het dossier goedgekeurd door de Inspectie van Financiën, stipt het kabinet aan. De Inspectie van Financiën keurde het project JustSign inderdaad goed, maar merkte daarbij tegelijk op dat de contracten met bpost "geen goede basis" vormen voor de opdracht.
Dezelfde dag werd het dossier goedgekeurd door de ministerraad en voor het einde van 2020 kreeg bpost 3,09 miljoen euro uitbetaald voor JustSign. Bpost zegt dat het zelf recent nog aandrong op een aanbesteding voor JustSign.
Vincent Van Quickenborne (Open VLD) nam ontslag als minister van Justitie op 20 september 2023, na de aanslag op twee Zweedse voetbalsupporters in Brussel.
Meer problematische contracten
JustSign is maar een van de vele contracten tussen bpost en de federale overheidsdienst Justitie (ook wel "FOD Justitie") waarbij de regels niet zouden zijn gevolgd. Dat blijkt uit een interne doorlichting die bpost liet uitvoeren. Onze redactie kon ook dat volledige eindverslag inkijken.
Sinds 2006 verwerkt bpost verkeersboetes in opdracht van de overheidsdienst Justitie.Minstens de laatste 7 jaar werkt bpost daarvoor samen met de dienst Crossborder van Justitie. In 2020 kreeg die dienst nog een award voor zijn "doeltreffende samenwerking tussen verschillende publieke en private partners".
In dit kantoorgebouw vlakbij Brussel-Centraal werkt de dienst Crossborder van Justitie samen met bpost
Voor die samenwerking werden contracten afgesloten met bpost die soms vaag werden geformuleerd, aldus de bpost-audit. Daardoor kon de overheidsdienst Justitie nieuwe opdrachten "onder de paraplu" van de bestaande contracten inschuiven, stelt de doorlichting. Die opdrachten hadden vaak niets meer te maken met verkeersboetes.
De overheidsdienst "lijkt bpost te hebben verzocht om verschillende diensten te leveren die op het eerste gezicht niet onder de materiële werkingssfeer van deze verdragen vallen en die niet werden aanbesteed", klinkt het in die doorlichting. "Bpost heeft in de loop der jaren meegewerkt aan deze contractuele constructie." JustSign is een voorbeeld daarvan.
Bpost heeft in de loop der jaren meegewerkt aan deze contractuele constructie
De conclusie van de bpost-doorlichting is hard: "De contractuele opzet van de Crossborder Fines is zo gestructureerd om controle te vermijden." Het geeft de FOD Justitie een "pot met kosten" die het kan gebruiken "zonder of met weinig controle".
Project Anaconda
Het resultaat was dat er te veel belastinggeld naar bpost stroomde, stelt de bpost-audit. De doorlichting toont hoe bpost doelbewust de kosten opdreef, informatie achterhield en loog over kosten tegen de overheidsdienst Justitie. De samenwerking met Justitie kreeg bij bpost ook een opvallende naam mee: "Project Anaconda".
Een bpost-medewerker schrijft bijvoorbeeld via mail dat een bepaalde dienst (een extra backoffice) voor Justitie "3 tot 3,5 miljoen euro" zal opleveren voor het postbedrijf. "Zelfs in onze meest rampzalige simulaties komen we uit op een maximale kostprijs van ongeveer 1 miljoen euro", schrijft de medewerker. "Aangezien dit een managementcontract is, ben ik zeer terughoudend om de marges tot nu toe te tonen", staat in de mail.
Justitie betaalt en wij lossen het op
"De enige reden dat Justitie ons de gevraagde prijs betaalt, is het feit dat wij het 'get the job done'-principe hanteren. Justitie betaalt en wij lossen het op", klinkt het in de mail. De medewerker werd na de doorlichting van bpost ontslagen.
Overheid betaalt te veel
Bpost pompte ook het aantal werknemers op dat het inzette voor Justitie. De doorlichting noemt de aannames van bpost over het aantal medewerkers "aanzienlijk overschat" en die overschatting is ook "opzettelijk", klinkt het. Bpost hield "het werkelijke aantal fte's (voltijdse medewerkers, red.) dat actief was op het project verborgen voor de FOD Justitie".
Eerder bracht De Tijdal naar buiten dat Justitie 12 keer te veel betaalde aan bpost voor de huur van een kantoorgebouw. Ook daarvan was bpost op de hoogte. "Is het waarschijnlijk dat (de leidinggevende van Crossborder, red.) erop valt? Kunnen we onszelf verdedigen?", schreef een medewerker van bpost in een interne mail.
Eerder al onderzoeken bij bpost
De doorlichting van bpost over hun samenwerking met Justitie komt niet uit de lucht gevallen. Eerder was er een interne audit bij bpost over mogelijk gesjoemel bij de subsidies om kranten en tijdschriften te bezorgen.
In de nasleep daarvan werden ook andere diensten onderzocht bij de post, waaronder de samenwerking met Crossborder. Bpost communiceerde op 22 september 2023dat het mogelijk te veel betaald kreeg voor die samenwerking, maar details daarover bleven tot vandaag vaag en de rol van de FOD Justitie bleef onbelicht.
Bpost reserveerde 75 miljoen euro om eventueel de betrokken overheidsdiensten terug te betalen. Hun inschatting is vandaag nog steeds dat dat bedrag zal volstaan.
Loskomen van bpost
Sinds mei 2023 zat de overheidsdienst Justitie verschillende keren samen met advocaten van bpost. Justitie besliste daarop om de dienst Crossborder te hervormen. De dienst, die rechtstreeks onder het gezag van de minister van Justitie stond, werd in juni 2023 ondergebracht bij de overheidsdienst Justitie.
Daarnaast zal de dienst Crossborder worden opgesplitst, zodat de afhandeling van boetes losstaat van digitale ontwikkelingen die binnen Crossborder gebeurden. Voor de digitale ontwikkelingen wil de FOD Justitie in de toekomst loskomen van bpost. De afhandeling van boetes gaat voorlopig door via bpost, al heeft de ministerraad daar vorige week een nieuwe aanbesteding voor aangekondigd.
De overheidsdienst Justitie geeft toe dat er tot nu toe te weinig controle was op processen binnen Crossborder. Crossborder had ook te weinig interne kennis over aanbestedingen. Er was soms te weinig documentatie van wie er werkte en waarop die personen werkten, zeggen de overheidsdienst en het kabinet.
"We hebben meteen voorlopige maatregelen genomen, voorzorgsmaatregelen, en we hebben samen met onze advocaten zelf een aangifte gedaan bij het parket in oktober. Het is nu aan het parket om te bekijken of er misdrijven zijn gebeurd", zegt Van Tigchelt.
Specifiek maakte het kabinet documenten over aan het parket over mogelijke overtredingen. Het gaat onder andere om budgetten die niet werden gebruikt voor de projecten waarvoor ze bedoeld waren. Concreet gaat het om geld dat was bedoeld voor de scanning van gerechtelijke dossiers.
Daarnaast startte de Federale Interne Auditdienst een doorlichting op, net als het Rekenhof. De FOD Justitiebestelde ook een externe audit"om precies in kaart te brengen hoeveel er onrechtmatig is aangerekend en wat er dus teruggevorderd kan worden".
Leidinggevende vertrekt bij overheidsdienst Justitie
De hamvraag na de doorlichting van bpost en de interne verontwaardiging bij de FOD Justitie blijft: waarom ging Justitie hierin mee? Leverde bpost gewoon snelle en goede diensten, weliswaar mogelijk tegen een te hoge prijs? Of is er meer aan de hand?
In de doorlichting van bpost wordt alvast diep ingegaan op de bedrijfswagen en tankkaart die bpost gaf aan de leidinggevende van Crossborder, de afdeling die samenwerkte met het postbedrijf. Bpost zou ook een tijdlang de parkeerboetes van de leidinggevende betaald hebben, en "zakenlunches". "Onterechte voordelen van bpost", wordt dat in de doorlichting genoemd.
De auto werd intussen teruggegeven aan bpost. De FOD Justitie heeft al gezegd dat hun voertuigenbeleid niet werd geschonden. "Uit een onderzoek van de Federale Politieblijkt dat er geen onrechtmatig gebruikwas van deze wagen", reageerde huidig minister van Justitie Paul Van Tigchelt (Open VLD) op een parlementaire vraag.
De leidinggevende van Crossborder die geviseerd wordt in de doorlichting van bpost, kreeg de afgelopen maanden een nieuwe functie binnen de FOD Justitie. In een interne mail geeft hij toe dat Crossborder de afgelopen jaren "een te brede scope kreeg die binnen de huidige organisatie van Justitie niet langer wenselijk is".
Eind deze maand zal de leidinggevende stoppen met werken bij de overheidsdienst Justitie en terugkeren naar de politie, waar hij een vaste benoeming heeft. Het kabinet en de overheidsdienst maken zich vandaag sterk dat de leidinggevende geen eigen profijt had van de samenwerkingen met bpost.
Een nieuwe leidinggevende van Crossborder schreef in november nog een brief aan de voorzitter van de overheidsdienst. De dienst wordt daarin omschreven als "een soort van privé-instantie, gelet op de wettelijke en contractuele constructie met bpost".Hij omschrijft een dienst in een "zeer zware crisissituatie", met een gebrek aan "interne controle" en een "toxische werksfeer".
Hoe staat het met JustSign?
Vandaag bevindt JustSign zich nog steeds in een pilootfase en zou het de komende maanden uitgerold worden. Momenteel is het systeem nog niet in gebruik in het kader van het digitale dossier, een project van Justitie om gerechtelijke dossiers volledig digitaal te laten verlopen.Bpost maakt zich sterk dat het haar contractuele verplichtingen heeft nagekomen.
Bekijk: Caroline Van den Berghe legt uit waar dit precies over gaat
Videospeler inladen...
N-VA dient strafklacht in
N-VA-Kamerlid Michael Freilich legt bij de onderzoeksrechter een strafklacht neer tegen onbekenden en vraagt een onderzoek naar "oplichting" en overtredingen van de regels rond aanbestedingen bij de overheidsdienst Justitie. Freilich stelt zich burgerlijke partij en vraagt een provisionele schadevergoeding van één euro.
Het Kamerlid deed eerder ook aangifte in het dossier rond de subsidies voor kranten en tijdschriften bij bpost. N-VA pleit al langer voor de privatisering van bpost. De nieuwe strafklacht kan uiteraard niet los worden gezien van de aanstaande verkiezingen op 9 juni.
